خودسازی از خودشناسی آغاز می شود . نخست باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت ، چرا که با خودشناسی ، خداشناسی تحقق می یابد و اگر خدا را شناختیم خود را ساخته ایم .

در آغاز باید دید چرا پدید آمده ایم ؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست ؟

خداوند در قرآن کریم تصریح کرده است که : « و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون » ، من جن و انس را نیافریدم جز برای این که عبادت کنند .

در تفاسیر زیادی « لیعبدون » به معنا « لیعرفون » آمده است ، یعنی هدف از خلقت شناخت است وگرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش کردن نیست ، نماز و روزه و ... شعبه ای از عبادت است که شاید از عبادت اجتماعی اهمیتش کمتر باشد . زیرا در آن جا انسان فقط به خود می اندیشد وعبادت در معنای گسترده تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است .

عبادت ، درد شناسی و درد زدایی است . عبادت ، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است . این که عبادت بیشتر به صورت جمعی مطرح می شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تأکید می شود ، برای این است که شناخت انسان به خویش منحصر نشود وبه دیگران سرایت کند ما آفریده نشده ایم که تنها گلیم خود را از آب بیرون بکشیم بلکه باید در متن قرار بگیریم نه در حاشیه .

در جمع زندگی کنیم نه در دیر ، به فکر چاره جویی از دیگران باشیم نه تنها چاره جویی از خویشتن . اما انسان چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده کند تا انسانی الهی گردد تا قابلیت خلیفه الله شدن را پیدا کند .

خودسازی به این است که منش خود را به گونه ای تغییر دهیم که پروردگار می خواهد و به عبارت دیگر اگر هم طبیعت ما مایل به تکبر و خودخواهی است ، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم که از فراز کبر و نخوت فرود آید و به تواضع و فروتنی گراید .

اگر طبیعت ما به بخل تمایل بیشتری دارد ، چون این صفت مورد نکوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیا و خردمندان می باشد ، پس باید از آن دست برداشت و سخاوتمند شد . خلاصه باید صفات سلبیه ( منفی ) را از قلب زدود ، چنان که صفات ثبوتیه را چون جامه ای تمیز و زیبا در بر کرد .

باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگار ناخوشایند و مکروه است ، پاک کرد و باید تمام اعضای و جوارح را در راه رضایش به کار گرفت .

خویشتن را باید با حلم و بردباری عادت داد که درجه و مقام آدمی را والا کند و در میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیکان و بزرگان هم صحبت شود و از هر چه مایه پستی و تن پروری و تنبلی است دور سازد و آنچه که انسان را به خدایش نزدیک و مقرب می کند به آن سوی سوق می دهد و عاقبت خیر و نیک فرجامی ، ثمره و نتیجه اش باشد .

باید صبر را پیشه خود ساخت تا به یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگنا ها و محنت ها و رنج ها و سختی ها و تنگدستی ها و رویداد های تلخ روزگار ، او را از پای در نیاورد . باید به سوی تکامل عقل و روح گام برداشت و با تکیه بر دو بال تقوا و عمل به اوج عزت وعظمت و خدا خواهی رسید .

باید آن چنان بر خویشتن مسلط بود و نفس سرکش را مهار کرد که نه مدح و درود دیگران و نه فحش و ناسزای آنها در روحیه فولادین و با صلابتش تأثیر گذارد .

باید از شر و بدی و رذایل اخلاقی و عادت های ناپسند ومنش های زشت و کار های قبیح دور شد ، چنان که به خیر خواهی و راست گویی و امانت و فضیلت و اخلاق نیکو و خصال پسندیده ، متخلق شد .

باید با استقامت و پایداری ، نه از حوادث و رویداد های تلخ ترسید و نه از ملامت ملامت کنندگان و سرزنش نادانان خم به ابرو آبرو آورد ، بلکه فقط خدا را در نظر داشت و راه خدا را دنبال کرد و پیوسته از او خواست که توفیق هدایت در صراط مستقیمش به وی بخشد : « اهدنا الصراط المستقیم » باید محبت ، دوستی ، همکاری ، غمخواری ، ایثار ، گذشت ، بخشش و نرمش را جایگزین نفرت ، خشم ، کینه ، خود پسندی ، خود محوری ، آز و تند خویی نمود . باید از زندگی دیگران عبرت گرفت ، نه خود عبرت دیگران شد و ده ها باید و نباید در این جا خودنمایی می کند که اگر انسان به فطرت و سرشت خویش بنگرد ، به آنها پی خواهد برد و ماه رمضان ، هنگام آن است که انسان را متوجه خویشتن کند و فطرت خفته اش را بیدار سازد و از راه تفکر و اندیشیدن ـ که برترین عبادت است ـ او را به خودسازی وا دارد .

ماه خدا فرا رسیده است ؛ جا دارد که بیشترین استفاده را از آن بنماییم . نگذارید ساعتی ، بلکه لحظه ای از این ماه مبارک به هدر رود . در این ماه سرنوشت یک ساله ، بلکه سرنوشت تمام عمر تعیین می شود .

در روایت آمده است که رسول خدا (ص) قبل از ماه رمضان خطبه ای خواند و در آن خطبه فرمود : « ای مردم ! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت : یا محمد ! هر که نام تو را بشنود و بر تو صلوات نفرستد ، از رحمت خدا دور باشد . یا محمد ! هر که ماه رمضان را دریابد و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود ، خداوند او را از رحمتش دور خواهد کرد . ای پیامبر آمین بگو . من هم آمین گفتم . »

در این ماه خودسازی ، درهای بهشت بر روی مؤمنان گشوده می شود و درهای جهنم بسته ، نباید کاری کرد که در اثر آن کار درهای بهشت بر رویمان بسته و درهای دوزخ گشوده شود .

در این ماه پربرکت ـ چنان که از روایات استفاده می شود ـ بهشت را زینت می دهند و پاداش کار های خیر و عبادت ها و راز و نیاز ها دو برابر می گردد . رسول خدا (ص) فرمود : ماه رمضان ماه خدای عزوجل است که در آن پاداش کار های نیک دو برابر می شود و گناهان زدوده می شود . ماه رمضان ماه برکت و افزایش است . ماه رمضان ماه بازگشت و انابه است . ماه رمضان ، ماه توبه است . ماه رمضان ، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است . ماه رمضان ، ماه آزادی و رهایی از جهنم و دستیابی به بهشت است .

پس ای مردم ! در ماه رمضان از هر کار بد و حرامی دوری کنید و در آن بسیار قران بخوانید و تمام اوقاتش را به یاد و ذکر پروردگارتان مشغول شوید . مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماه ها باشد ، چرا که بر دیگر ماه ها حرمت و برتری دارد .

حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرماید : « برشما باد در ماه رمضان به بسیار دعا کردن واستغفار نمودن چرا که دعا بلا را از شما دور می سازد و استغفار گناهانتان را می زداید .»

به هر حال ، ماه رمضان ماه خودسازی است و کم ترین خودسازی به این است که انسان خودی را برای خویشتن بشناسد و خدا را مالک خود بداند که اگرچنین بود ، خدا را خواهد شناخت وحق عبودیت پروردگار را ادا خواهد کرد و از هر چه رنگ ضد خدایی دارد دور خواهد شد .

خودسازی و جدا شدن از تعلقات و هواهای نفسانی ، منشأ تمام کمالات و ملکات و فضایل انسانی است و اگر کسی توانست خود را از تعلقات مادی برهاند و به ظواهر زودگذر دنیا بی اعتنا باشد ، بی گمان به خدا توجه خواهد کرد و به سوی تکامل روانه خواهد شد و این بالاترین پیروزی و سرافرازی انسان است .

خدا می داند تمام مفاسد جهان و ظلم ها و تعدی ها و تجاوز ها وگردن کشی ها در اثر خود بینی و هواپرستی است . لذا در قرآن کریم همواره تزکیه و تربیت مقدم بر تعلیم و آموزش ذکر شده است و خودسازی ، یعنی تزکیه نفس و ماه رمضان ـ به حق ـ ماه تزکیه و تطهیر نفس است .

پس باید با هم در این ماه بزرگ آهنگ تقرب به خدا را بجوییم تا در درگاهش ره یابیم و در روز رستاخیز سفید روی گردیم .